Julian Korsak – poeta z Nowogródczyzny

Jak dowodzą historycy, Korsakowie herbu własnego «Korsak», pochodzili z bojarów połockich. Najstarszy z nich Fiodor (Teodor) wzmiankowany w 1385 r., gdy od kniazia połockiego Andrieja Olgierdowicza otrzymał nadział ziemi koło Berezwecza, osiadł koło Głębokiego. Jego syn Dymitr miał synów Sawę, Jakuba (Jaszkę) i Wasyla, którzy służyli u księcia Świdrygajły (1430-1432).

Od Sawy poszła gałąź Sawiczów-Korsaków herbu «Lis». Potomkowie Sawy Korsaka mieli majątek Uzda w powiecie mińskim, a także ziemie w województwie nowogródzkim i mińskim. Część Korsaków poszła na Ruś i tam są znani pod nazwiskiem Korsakow. Jednym z potomków rodu Korsaków był znany rosyjski kompozytor Nikołaj Rimskij-Korsakow (1844-1908). Korsakowie, jako obywatele Wielkiego Księstwa Litewskiego, pełnili ważne urzędy w Rzeczypospolitej i walczyli o zachowanie jej granic. Tak na przykład, Józef Korsak Głębocki herbu własnego, syn Lwa Korsaka i Marianny Podbipięcianki, brał udział w walkach o Smoleńsk w 1610 r., uczestniczył w wyprawie Władysława IV na Moskwę. W nagrodę otrzymał w 1616 roku starostwo dziśnieńskie oraz konsens królewski na wykupienie starostwa kuryłowskiego od Sapiehy, a w 1623 roku starostwa filipowskiego od Morsztyna. W 1626 r. za zasługi wojenne otrzymał prawem lennym Antonowo w powiecie mozyrskim. W 1628 r. ufundował kościół katolicki w Głębokiem. W 1632 roku otrzymał starostwo radomlskie w województwie mścisławskim. W czasie wojny polsko-rosyjskiej w 1633 r. na czele zaciągniętych na własny koszt żołnierzy bronił zamku w Dziśnie. 30 kwietnia 1638 roku w Berezweczu (obecnie w granicach Głębokiego) ufundował monaster bazyliański pod wezwaniem św. Piotra i Pawła i z gestem magnata nadał mu dobra Berezwecz z sześcioma wsiami oraz Wierzbołów na Suwalszczyźnie. Portrety fundatora Józefa Korsaka w uhonorowaniu jego wybitnych zasług zostały umieszczone w kościele parafialnym i karmelickim w Głębokiem, a 2 września 2012 roku podczas obchodów święta piśmiennictwa i druku w Głębokiem odsłonięto popiersie Józefa Korsaka. Samuel Korsak, h. Lis (ok. 1745– 1794), był posłem na sejm 1773 r., członkiem Rady Najwyższej Litewskiej w r. 1794. Pochodził z licznej, średnio zamożnej rodziny szlacheckiej, osiadłej w województwie nowogrodzkim. Syn Kazimierza Ignacego, posła na sejm 1766 r., i Elżbiety z Zagórskich. Podpisał – obok ojca – elekcję Stanisława Augusta, jako «obożnic, sędzic i poseł województwa nowogrodzkiego». Z tegoż województwa posłował – wspólnie z Tadeuszem Rejtanem na sejm 1773 r. Działając zgodnie z instrukcją swego województwa przeciwko zawiązaniu konfederacji, wspólnie z Tadeuszem Reytanem podpisał znany manifest z 21 (23) IV 1773 r. przeciw A. Ponińskiemu. Gdy manifest nie został przyjęty do obrad, nie brał już udziału w dalszym ciągu sejmu. Później należał do stronnictwa królewskiego, kierowanego w WKL przez podskarbiego Antoniego Tyzenhauza. Otrzymał stopień pułkownika husarii, w ll. 1784–1788 był członkiem Komisji Skarbu WKL (dwie kadencje). W roku 1789 otrzymał Order św. Stanisława. Posiadał też majątek pojezuicki Daniuszew w pow. zawilejskim (święciańskim). W lutym 1792 r. został członkiem Komisji Skarbu Obojga Narodów. Należał do sprzysiężenia przedinsurekcyjnego na Litwie. Podpisał akt powstania w Wilnie 24 kwietnia 1794 r. i został powołany na członka Rady Narodowej WKL. Po upadku insurekcji był poszukiwany na rozkaz carycy Katarzyny II jako odpowiedzialny za wyrok na Szymona Kossakowskiego. Zginął w Warszawie na Pradze w 1794 roku, walcząc przeciwko wojskom rosyjskim. Tadeusz Korsak herbu «Korsak», syn Karola i Franciszki z Pakoszów, był podczaszym połockim w latach 1775-1785, skarbnik połocki od 1767 r., sędzia ziemski wileński od 1787 roku. Dowodził w insurekcji kościuszkowskiej pospolitym ruszeniem ziemi wileńskiej. W 1794 r. by jednym z generałów powstania na Litwie. Zginął podczas rzezi Pragi. O nim wzmiankuje Adam Mickiewicz w «Panu Tadeuszu»: Dalej Jasiński, młodzian piękny i posępny, Obok Korsak, towarzysz jego nieodstępny, Stoją na szańcach Pragi, na stosach Moskali

Siekąc wrogów – a Praga już się wkoło pali..

 Był jeszcze godzien upamiętnienia Rajmund Korsak (1768-1817) – poeta i pisarz, uczestnik insurekcji kościuszkowskiej. O jego życiu i działalności poetyckiej i pisarskiej napiszę osobny artykuł. Najbardziej znanym jako poeta był Julian Korsak, herbu «Lis» z przydomkiem Sawa vel Sawicz. Niektórzy badacze sądzą, że pochodził on z linii nowogródzkiej Korsaków, był synem Jana i Katarzyny Ordzianki. Urodził się 13 lutego 1806 r. w Słonimiu w guberni grodzieńskiej. Kształcił się w podwydziałowej szkole pijarów w Szczuczynie i, jak podają niektóre źródła, uczył się też w szkole bazylianów w Borunach. Następnie od 1823 do 1826 r. studiował na Wydziale Literatury i Sztuk Wyzwolonych Uniwersytetu Wileńskiego. I tam, w Wilnie, poznał Adama Mickiewicza, Tomasza Zana, Juliusza Słowackiego. Zaprzyjaźnił się z Ignacym i Aleksandrem Chodźkami oraz z Antonim Odyńcem. Lata 1827-1828 spędził przy ojcu, zaś w 1829 r. wyjechał do Petersburga, gdzie aktywnie uczestniczył w życiu kulturalnym tamtejszych Polaków. Bywał w salonie Marii Szymanowskiej, spotykał się z Adamem Mickiewiczem, Stanisławem Morawskim, Józefem Oleszkiewiczem. W 1830 r. wyjechał do Warszawy, gdzie przebywał krótko, ponieważ w tymże roku zmarł ojciec i z powodu jego śmierci powrócił w Nowogródzkie i osiadł na stałe w majątku rodzinnym Strzała koło Zdzięcioła, położonym około 9 km od tej miejscowości. Ożenił się z Józefą Mackiewiczówną, dzieci nie mieli. Do końca życia mieszkał i gospodarzył w Strzale, tamże zajmował się także działalnością literacką. Ojciec Juliana, Jan Korsak, wybudował około jednego kilometra od wsi Strzała na początku XIX wieku dwór, który później był rozbudowany. Napoleon Orda narysował go w 1871 roku. Był to wtedy drewniany, parterowy dom z dwoma, skierowanymi do tyłu skrzydłami, kryty wysokim, gontowym, czterospadowym dachem. Na osi budynku znajdował się ganek, którego trójkątny szczyt był wsparty na czterech drewnianych filarach. Po prawej stronie domu stała również parterowa oficyna, zaś po lewej – inne zabudowania. Dom był otoczony ogrodem porośniętym drzewami liściastymi, w tym topolami. Majątek w Strzale został opisany w 2. tomie «Dziejów rezydencji na dawnych kresach Rzeczypospolitej» Romana Aftanazego, który w swojej pracy wyjaśnia, że Strzała w XVIII wieku była dziedzictwem Hipolita Korsaka herbu «Lis» z przydomkiem Sawa lub Sawicz, stolnika nowogródzkiego. Po śmierci Hipolita Korsaka Strzała dostała się w spadku Janowi, szambelanowi polskiego dworu królewskiego. A zatem Julian Korsak po śmierci ojca osiedlił się w Strzale i mieszkał tu, jak wspomniano, prawie do śmierci, a zmarł 30 sierpnia 1855 roku w Nowogródku, dokąd pojechał na leczenie. Wprawdzie działalność literacką rozpoczął jeszcze w Wilnie, lecz dojrzał jako poeta i tłumacz właśnie w Strzale. Jego biograf pisze, że «wśród okolicznych ziemian Julian Korsak wyróżniał się humanitarnym stosunkiem do chłopów, zyskał także opinię doskonałego rolnika. Wybrany prezydentem powiatowego granicznego sądu słonimskiego (1830-1831), obowiązki swe wykonywał nienagannie, ale po upływie kadencji wycofał swą kandydaturę przy ponownych wyborach, aby całkowicie oddać się gospodarstwu, pogłębianiu wiedzy, twórczości poetyckiej i przede wszystkim przekładom z języków obcych, czemu sprzyjała gruntowna znajomość języków klasycznych i nowożytnych (francuskiego, niemieckiego, angielskiego, pod koniec życia włoskiego)». Jako poeta debiutował w 1823 roku w «Dzienniku Wileńskim» wierszem «Anakreontyk», w tymże dzienniku do roku 1828 umieszczał wiersze własne i tłumaczenia z Horacego: «Pochwała życia wiejskiego», «Do Torkwata», «Do Arista Fuska», «Do sługi». W tymże «Dzienniku Wileńskim» umieszczał dalsze przekłady z Pindera, Horacego, Wergiliusza, Lamartine’a i Fryderyka Schillera. Ponadto utwory oryginalne i tłumaczenia Korsaka drukowały m.in. «Dziennik Warszawski» (1826-1828), «Melitele» (1829, 1837), «Motyl» (1828, 1830), «Niezapominajki» (1839, 1847), «Pamiętnik Naukowo-Literacki» (Wilno 1850), «Przyjaciel Ludu» (1837/38), «Rozmaitości» (Lwów 1827, 1833), «Rozmaitości Warszawskie» (1825-27), «Tygodnik Petersburski» (1830, 1833), «Wizerunki i roztrząsania naukowe» (1837). Biograf Korsaka podaje, że «przeważna część rozproszonej po czasopismach twórczości Korsaka weszła do zbiorów: «Poezje» (Petersburg 1830), nakładem autora, «Poezje» (Petersbursg 1836), dedykowane Weronice Korsakównie «Nowe poezje» (Wilno 1840, 2 tomy). Pierwszy zbiór zawierał liryki, elegie i listy poetyckie, m.in. do Mickiewicza, oraz przekłady: z Byrona, Goethego, Horacego, Moora, Pindara i Schillera. W zbiorze drugim przeważały wiersze oryginalne, w «Nowych poezjach» prócz elegii i wierszy różnych znalazły się, pisane pod wpływem Byrona, poematy «Twardowski czarnoksiężnik» i «Kamoens w szpitalu» oraz tłumaczenie «Romea i Julii» Szekspira. W 1833 r. w Wilnie ukazał się nadto osobno przekład poematu Byrona «Laura». Ostatnie dziesięciolecie życia Korsak poświęcił pracy nad przekładem «Boskiej komedii». Nauczył się w tym celu języka włoskiego i zapoznał się z obszerną literaturą o Dantem. Przekład całości, pierwszy w Polsce, poprzedzony wstępem i zaopatrzony w komentarze, stanowi, jak podają historycy literatury, największą zasługą Juliana Korsaka. Dzieło ukazało się drukiem już po jego śmierci w 1860 r. Twórczość Korsaka, początkowo utrzymana w manierze pseudoklasycznej, kształtowała się następnie pod wpływem poetów romantycznych, zwłaszcza Adama Mickiewicza. Zbieżność była tak wyraźna, że niektóre utwory Korsaka, jak «Dumanie do Laury» czy przekład «Melodii irlandzkich» Moora, bywały przez krytyków przypisywane Mickiewiczowi. Poeta z nowogródzkiej Strzały niewątpliwie wzbogacił swoją twórczością poezję polską, pochodzącą znad Wilii i Niemna, a sam wszedł do plejady najlepszych twórców ziemi nowogródzkiej .